کتاب های صوتی و ملاک های انتخاب آن | خواندن از طریق گوش‌ها!

الهام یوسفی /شهرآرانیوز، نگاهی به مقوله کتاب‌های شنیدنی به بهانه انتشار کتاب صوتی «هیچ دوستی به‌جز کوهستان» با صدای نوید محمدزاده که آمار نشان می‌دهد بعد از نزدیک ۲ ماه از انتشارش کتاب‌دوستان حسابی به آن توجه نشان داده‌اند.

حتی ثروتمندترین آدم علاقه‌مند به کتاب هم نمی‌تواند همه کتاب‌های خوب چاپ‌شده را در کتابخانه شخصی‌اش داشته باشد. همه ما ناچاریم دست به انتخاب بزنیم، برخی کتاب‌ها را بخریم و در قفسه کتابخانه‌مان بچینیم، برخی را امانت بگیریم، برخی را در گوشی‌مان و به‌واسطه حضور کتاب‌های الکترونیکی مطالعه کنیم و درنهایت برخی را هم بشنویم! قرار نیست هر یک از این اشکال تولید کتاب جا را برای دیگری تنگ کند. قرار است کتاب بخوانیم و خواندن فقط به‌واسطه چشم‌هایمان انجام نمی‌گیرد.

خواندن به معنای دانستن و فهم یک کتاب می‌تواند در شکل شنیدن باشد و به همین دلیل هم کتاب‌های صوتی تولید شدند تا ما دستمان باز باشد و برخی کتاب‌ها را فقط بشنویم. به بهانه اقدام ادبی نوید محمدزاده در صوتی‌کردن کتاب نویسنده هم‌زبانش، «بهروز بوچانی»، می‌خواهیم درباره کتاب‌های صوتی و اثر او صحبت کنیم.
اگر اندکی تأمل کنید، ساده‌ترین دلیل تولید کتاب صوتی کسانی هستند که توانایی خواندن ندارند؛ نابینایان! طبیعتا همه کتاب‌های جهان به خط بریل تبدیل نشده‌اند. اولین کتاب صوتی ایران را هم «علی‌اصغر آموزگار» برای نابینایان منتشر کرد، اما از حق نگذریم ما هم این روز‌های پرمشغله با این زمانی که پشت فرمان اتومبیل از دست می‌دهیم، سخت محتاج شنیدن هستیم. شنیدنی که ما را از فضای تحلیل‌برنده بیرونی جهان جدا کند و به جهان قصه بکشاند.

کتاب‌های صوتی برای زنده‌کردن این زمان‌ها همراهان خوبی هستند. بگذریم از اینکه حمل‌و‌نقلشان آسان است و همیشه در گوشی تلفن همراه، همراهمان هستند، مقرون‌به‌صرفه‌اند و درنهایت همراه لحن و صوت و آهنگ می‌توانند به انتقال حس کتاب کمک کنند.

درست مثل حساسیتی که بر نسخه‌های کاغذی وجود دارد، برای تولید یک اثر صوتی هم عامل‌های کیفی متفاوتی وجود دارد. به‌طور مثال اینکه کتاب را چه ناشری و با چه ترجمه‌ای چاپ کرده است؟ آیا حروف‌چینی و ویراستاری دقیق است؟ طرح جلد و زیبایی ظاهری اثر چه امتیازی می‌گیرد؟ درباره کتاب صوتی هم مهم است که کارگردان چه کتابی را برای صوتی‌شدن انتخاب می‌کند. واقعیتش را بخواهید، همه کتاب‌ها برای این کار مناسب نیستند. لحن راوی کتاب، حالا چه مؤلف اثر باشد یا گوینده حرفه‌ای، می‌تواند یک اثر خوب را غیرقابل شنیدن و یک اثر متوسط را بسیار شنیدنی کند. لحن باید گیرا باشد و روی اثر بنشیند. هر لحنی نمی‌تواند هر قصه‌ای را روایت کند. موسیقی انتخاب‌شده یا ساخته‌شده برای متن، میزان به‌کار بردن موسیقی و نیز جلوه‌های صوتی اثر می‌تواند همان دقایق اول سرنوشت شنیده شدن یا نشدن کتاب را روشن کند. طراحی صوتی اثر به‌معنای جداسازی مناسب بخش‌ها هم باعث می‌شود شنونده راحت‌تر بتواند شنیدن کتاب را بین زمان‌های روزش تقسیم کند.

«هیچ دوستی به‌جز کوهستان» نخستین اثر نویسنده کرد مهاجر «بهروز بوچانی» است. شگفت اینکه نسخه کاغذی اثر مستند داستانی او که نشر چشمه چاپ کرده، در عرض ۳ ماه به چاپ سیزدهم رسیده است. رویداد‌های واقعی و تکان‌دهنده کتاب شرح حال زندگی اجباری نویسنده در اردوگاه پناهندگان مانوس در گینه‌نو است. نوید محمدزاده کتاب را همراه با آهنگ‌سازی بامداد افشار و کارگردانی پوریا عالمی انتخاب و تولید کرده است. علاوه بر قدرت اثر و گیرایی قصه، بیکاری اجباری در ایام قرنطینه هم نباید در تولید این اثر شنیدنی برای جهان ادبیات ایران بی‌تأثیر باشد. به نظر می‌رسد انتخاب کتاب درست و حساب‌شده است. شناخت محمدزاده از ذهن نویسنده کرد هم قطعا در روایت قوی او بی‌تأثیر نیست.